Waar je vroeger altijd even een praatje maakte met de caissière, sta je nu steeds vaker zelf je boodschappen te scannen. Supermarkten zetten in hoog tempo vol in op zelfscankassa’s. In sommige winkels zijn traditionele kassa’s zelfs helemaal verdwenen. Wat zit erachter? Is het gemak of besparing? En wat betekent deze ontwikkeling voor jou als klant – én voor het personeel?
De opmars van de zelfscankassa
De eerste zelfscankassa’s verschenen al rond 2010 in Nederlandse supermarkten, maar pas de laatste vijf jaar is de groei explosief. Volgens cijfers van het CBS had in 2024 meer dan 80% van de supermarkten minimaal één zelfscanmogelijkheid, en dat aantal blijft stijgen.
Winkelformules als Albert Heijn, Jumbo en Lidl investeren fors in de automatisering van hun kassasystemen. Bij sommige vestigingen is inmiddels meer dan de helft van de kassastraten vervangen door zelfscankassa’s. En bij onbemande concepten zoals AH to go of Amazon Fresh-achtige winkels loopt je boodschappenmandje zelfs automatisch mee met je telefoon.
Maar waarom deze massale overstap?
Efficiëntie en kostenbesparing
De belangrijkste reden? Kosten en personeelsdruk. Supermarkten hebben te maken met:
Stijgende loonkosten
Een personeelstekort in de retailsector
De wens om processen te versnellen en te standaardiseren
Een zelfscankassa kost in de aanschaf ongeveer €12.000, maar kan meerdere klanten tegelijk bedienen zonder menselijke tussenkomst. Dat maakt het op termijn goedkoper dan het inzetten van meerdere caissières.
Daarnaast kunnen winkels op piekmomenten (zoals vrijdagavond) met minder personeel toch een vlotte doorstroom realiseren. En klanten vinden het – volgens marktonderzoeken – vaak prettig om “zelf de regie” te hebben bij afrekenen.
Wat betekent het voor jou als klant?
Voor veel mensen is het antwoord duidelijk: gemak. Je hoeft niet meer in de rij te staan, je bepaalt zelf het tempo, en je kunt rustig je tas inpakken zoals je dat zelf wilt.
Toch zijn er ook nadelen:
Technische storingen of foutmeldingen zorgen regelmatig voor frustratie
Controlechecks kunnen ongemakkelijk voelen (zeker als je onterecht wordt gestopt)
Sociale contacten verdwijnen – de supermarkt wordt zakelijker
Niet iedereen kan er goed mee overweg, met name ouderen of mensen met een visuele of cognitieve beperking
Vooral dat laatste punt baart experts zorgen. De inclusiviteit van supermarkten komt in het geding als traditionele kassa’s verdwijnen.
Verdwijnt de caissière?
Hoewel veel supermarkten nog personeel achter de traditionele kassa houden, is de trend duidelijk: het aantal caissières neemt af. Volgens vakbond CNV is het aantal kassa-medewerkers in de afgelopen vijf jaar met ruim 25% gedaald.
Veel werknemers worden omgeschoold tot ‘zelfscanhulp’ of krijgen andere taken in de winkel, zoals vakkenvullen of klantbegeleiding. Maar die transitie verloopt niet altijd soepel. Er zijn zorgen over werkdruk, tijdelijke contracten en functieverlies.
Een anonieme medewerker van een grote supermarktketen zegt:
“We zijn nu meer toezichthouder dan kassamedewerker. Het contact met klanten is veel minder, en het werk voelt minder persoonlijk.”
Diefstal en controle: keerzijde van zelfscan
Een opvallende bijwerking van zelfscankassa’s is de stijging in winkeldiefstal. Onderzoek van Universiteit Tilburg toont aan dat klanten bij zelfscan gemiddeld 4% meer ‘vergeten’ te scannen dan bij gewone kassa’s. Soms bewust, soms per ongeluk.
Winkels reageren hierop met:
Steekproefcontroles (je wordt gevraagd je mandje te laten controleren)
Camera’s en AI-systemen die je gedrag analyseren
Slimme weegplaten die checken of het gewicht klopt met het gescande product
Hoewel dit begrijpelijk is vanuit de winkel, voelen sommige klanten zich hierdoor bekeken of verdacht gemaakt. Het roept vragen op over privacy en klantvertrouwen.
Is dit de toekomst van winkelen?
Ja, de kans is groot dat zelfscan – in welke vorm dan ook – de standaard wordt. Niet alleen in supermarkten, maar ook bij bouwmarkten, drogisterijen en fastfoodketens zie je al vergelijkbare systemen. De volgende stap? Volledige automatisering.
In landen als Zweden en de VS zijn al testwinkels zonder personeel, waarbij je via een app naar binnen gaat en je aankopen automatisch worden geregistreerd als je de winkel verlaat. Ook in Nederland lopen er pilots met “frictieloos winkelen”.
Dat klinkt futuristisch, maar roept ook ethische vragen op. Willen we straks nog een mens spreken in de winkel? Of wordt alles data, snelheid en controle?
Wat kun je doen als klant?
Als klant heb je nog steeds invloed:
Kies bewust: gebruik waar mogelijk een gewone kassa als je het fijn vindt om met mensen te praten
Geef feedback: veel supermarkten hebben een meldpunt of klantenservice waar je je mening kunt geven over zelfscanervaringen
Help anderen: zie je iemand worstelen bij de zelfscan? Even helpen maakt een wereld van verschil
Wees alert op controle: houd je bon goed bij je, en check altijd of je alles gescand hebt – dan voorkom je gedoe bij steekproeven
Tot slot
De opkomst van zelfscankassa’s is niet meer te stoppen. Het past in een bredere beweging van digitalisering, automatisering en kostenbesparing. Voor veel klanten is het efficiënt en prettig, maar het verandert wel het karakter van de supermarkt.
We verliezen iets van de persoonlijke charme – en niet iedereen vaart er even goed bij. Blijft er straks nog ruimte voor wie gewoon een vriendelijk gezicht wil bij het afrekenen?
De toekomst van boodschappen doen is snel, slim en digitaal. Maar laten we vooral niet vergeten: een beetje menselijkheid maakt het verschil, ook tussen de boodschappen.
